Kendini sabote etmek, bir kişinin kendi potansiyelini ve başarılarını bilinçli ya da bilinçsiz şekilde engellemesi anlamına gelir. DEHB’li (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) bireylerde bu durum daha karmaşık bir hale gelebilir çünkü zihinsel süreçler, çevresel faktörlerle birleşerek self sabotajın derinleşmesine yol açar. Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde maruz kalınan olumsuz yargılar, bireylerin zihinlerinde yankılanan bir ses haline gelir ve bu ses, yıllar boyunca etkisini sürdürebilir.
DEHB’li bireyler kendilerini özellikle kariyer, eğitim ve sosyal ilişkilerde sabote etme eğilimi gösterebilir. Bu durum, dikkat sorunları, dürtüsellik ve erteleme davranışları gibi DEHB’nin temel semptomlarıyla ilişkilidir. Daha önceki kötü deneyimleri nedeniyle bireyler; özgüven eksikliğinin de etkisiyle, başarısız olma ve çevrelerindeki insanların onlar hakkında ne diyeceği ve düşüneceği korkusuyla bilinçli veya bilinçsiz olarak kendilerini sabote etmektedirler.
Self Sabotaj: Yankılanan Seslerin Etkisi
DEHB’li bireyler, çocukluklarından itibaren aile, öğretmenler, akrabalar ve çevrelerinden gelen eleştirilere sıkça maruz kalır. “Dikkatini veremiyorsun”, “Derslerinde neden başarısızsın?”, “Daha düzenli olmalısın” gibi cümleler, zamanla bireyin kendisi hakkında olumsuz bir iç ses geliştirmesine neden olur. Bu iç ses, birey farkında olsun ya da olmasın, yıllar boyunca davranışlarını etkiler ve kendini sabote etme döngüsünü başlatır.
Çocuklukta başlayan bu döngü, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde olumsuz düşünce kalıplarına dönüşebilir ve özgüven eksikliği, kendini değersiz veya yetersiz hissetme gibi olumsuz hisleri oluşturabilir. DEHB’li bireylerin erteleme davranışı ve içsel negatif söylemler nedeniyle kariyer hedeflerine ulaşmakta zorlanması muhtemeldir.
İnsanlar Neden Kendilerini Sabote Eder?
Kendini sabote etmek, genellikle bireyin geçmişte geliştirdiği işlevsiz düşünce ve inançlardan kaynaklanır. DEHB’li bireyler için bu durum daha karmaşık bir hal alabilir. Çocuklukta yaşanan travmatik deneyimler, sürekli eleştiriler ve kabul görme isteği, bireyin kendini yetersiz hissetmesine neden olabilir.
Self sabotajın arkasındaki yaygın nedenler şunlardır:
- Korku: Başarısızlık ya da eleştirilme korkusu, bireyi hareketsiz bırakabilir.
- Duygusal Bastırma: Hislerini ifade etmek yerine bastırmak, uzun vadede bireyin öz saygısını zedeler.
- Çarpık İnançlar: “Ben zaten bunu hak etmiyorum” veya “Başarırsam insanlar beni sevmeyebilir” gibi düşünceler, bireyin kendine zarar veren davranışlar geliştirmesine neden olabilir.
Kendini Sabote Etmenin Belirtileri
Self sabotaj, DEHB’li bireylerde birçok şekilde ortaya çıkabilir. Bunlar arasında şunlar yer alır:
- Erteleme Davranışı: Yapılması gereken bir işi sürekli ertelemek, self sabotajın en yaygın belirtilerindendir. DEHB’li bireyler, genellikle mükemmeliyetçilik ya da başarısızlık korkusu nedeniyle başlangıç adımını atmakta zorlanır.
- Kendi Potansiyelini Küçümseme: “Bunu yapabilecek kadar iyi değilim” ya da “Ben zaten bu konuda başarısızım” gibi düşünceler, bireyin kendine olan güvenini aşındırır ve yeni fırsatları değerlendirmesini engeller.
- Zihinsel Yorgunluk ve Düşünce Fazlalığı: DEHB’li bireylerin zihinleri genellikle aynı anda birçok düşünceyle meşgul olur. Bu durum, zaten var olan motivasyon eksikliğini artırarak kendini sabote etme davranışını tetikler.
- Olumsuz Deneyimlere Odaklanma: Geçmişte yaşanan başarısızlıklar, bireylerin sürekli olarak bu anılara dönmesine ve kendi kapasitelerini sorgulamasına neden olabilir.
- Kendi Kendini Tedavi Etme: Uyuşturucu, alkol veya aşırı yemek gibi rahatlama yöntemlerine başvurmak, sorunları çözmek yerine daha da büyütebilir.
Self Sabotaj Döngüsünü Kırmak
Kendini sabote etmek, fark edildiğinde üzerinde çalışılabilecek bir durumdur. DEHB’li bireylerin bu davranışları durdurabilmesi için öncelikle kendi iç seslerini ve bu seslerin kaynağını anlamaları gerekir.
- Farkındalık Geliştirin: Kendi kendinizi sabote ettiğinizi kabul etmek, bu döngüyü kırmanın ilk adımıdır. DEHB’li bireyler için, yankılanan seslerin kaynağını ve bu seslerin ne zaman devreye girdiğini fark etmek büyük önem taşır.
- Davranış Terapileri: Bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi yöntemler, olumsuz düşünce kalıplarını kırmak ve daha işlevsel davranışlar geliştirmek için etkili bir araçtır.
- Olumsuz İnançları Yeniden Çerçeveleyin: Kafanızdaki yankılanan olumsuz seslere meydan okuyun. “Bunu başaramayacağım” düşüncesini, “Başarmak zor olabilir ama denemeye değer” şeklinde yeniden çerçevelemek, davranışlarınızı değiştirmek için güçlü bir adımdır.
- Küçük ve Ulaşılabilir Hedefler Belirleyin: DEHB’li bireyler genellikle büyük hedefler karşısında motivasyon kaybı yaşayabilir. Bunun yerine, daha küçük ve somut adımlara odaklanmak, motivasyonu artırır ve self sabotajın önüne geçebilir.
- Destek Alın: Bir koç, terapist ya da destek grubu, self sabotajı anlamanızı ve bu davranışları yönetmenizi kolaylaştırabilir. Özellikle DEHB koçları, bireyin bu süreci daha bilinçli bir şekilde ele almasına yardımcı olabilir.
Kendini Sabote Etmenin Ötesine Geçmek
DEHB, birçok zorluğu beraberinde getirse de doğru bir perspektifle bu farklılık, bireylerin inanılmaz bir yaratıcılık ve problem çözme yeteneği geliştirmesine olanak tanır. Kendini sabote eden düşünce ve davranışların farkına vararak bunların üstesinden gelen bireyler, potansiyellerini tam anlamıyla ortaya koyabilir.
Unutmayın: Kendini sabote etmek bir son değil, bir farkındalık başlangıcı olabilir. Herkes gibi DEHB’li bireylerin de kendi yollarında karşılaştıkları engelleri aşma gücü vardır. Bu süreçte geçmiş deneyimlerinizi kabul etmek ve bu deneyimlerden öğrenmek, kendinize olan güveninizi yeniden inşa etmenizi sağlayacaktır.
Kendini Sabote Etmeyi Yenmek Mümkün
Kendini sabote etmek, DEHB’li bireylerin yaşam kalitesini ve başarılarını olumsuz etkileyebilir. Ancak farkındalık, stratejik adımlar ve destekle bu davranışı aşmak mümkündür. DEHB, bireyleri farklı düşünmeye ve sorunlara yaratıcı çözümler getirmeye yönlendiren bir özellik olabilir. Self sabotajın farkına varmak ve bu davranışları durdurmak, DEHB’li bireylerin yaşamlarında daha mutlu ve başarılı olmalarını sağlayabilir.
Kendinizi sabote etmek yerine, potansiyelinize inanmayı ve bu potansiyeli gerçekleştirmek için harekete geçmeyi seçebilirsiniz. Unutmayın, kendinizi sabote etmek yalnızca bir alışkanlıktır ve her alışkanlık gibi değiştirilebilir.
