Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ya da İngilizce tabiri ile ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), genellikle dikkat dağınıklığı, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi özellikleriyle tanımlansa da, aslında bu farklılığın altında çoğu zaman gizli bir yetenek yatar. DEHB’li bireylerin kriz anlarında panik yapmadan, soğukkanlı bir şekilde çözümler üretebilme becerisi şaşırtıcı derecede dikkat çekicidir. Bu durum, gündelik hayatta DEHB’nin neden olduğu dikkat dağınıklığı veya erteleme alışkanlıkları gibi zorlukların aksine, kriz anlarında öne çıkan farklı bir mekanizmayla açıklanabilir. Peki, DEHB’li bireyler neden bu kadar etkili kriz yönetimi sergileyebiliyor? Bu soruyu cevaplayabilmek için DEHB’nin temel dinamiklerine, bireylerin psikolojik yapılarına ve hayat deneyimlerine yakından bakmamız gerekiyor.
DEHB ve Hayatta Kalma Dürtüsü: İçsel Alarm Mekanizması
DEHB(ADHD)’li bireyler, doğum sonrasında bakıcı ebeveynleri ile kurmaları gereken güvenli duygusal bağları kuramadıklarından ve çocukluk döneminde yaşadıkları travmalardan dolayı aslında pirimitif bir hayatta kalma dürtüsü ile yaşarlar. Yani zihinsel olarak sürekli aktif olurlar ve etraftaki tüm uyaranları fark ederler. Normal zamanlarda bu dikkat eksikliğine sebep olsa da, kriz anlarında beyindeki “sürekli aktif” olan alarm mekanizmasını tetikler ve panik yapmadan hayatta kalabilecekleri aksiyonları almalarını sağlar.
Bu alarm mekanizması, gündelik hayatta “fazla uyarıya maruz kalma” nedeniyle dikkat eksikliğine sebep olurken, kriz anlarında DEHB’li bireylerin işine yarar. Beyin, kriz anlarında şu iki temel işlemi gerçekleştirir:
Etraftaki Tüm Uyaranlara Duyarlı Olmak: DEHB’li bireyler, normal zamanda dikkatlerini tek bir noktada yoğunlaştırmakta zorlansalar da, kriz anlarında bu çok yönlü dikkat avantaj haline gelir. Tüm detayları fark edebilme becerisi, çözüm için kritik bilgileri yakalamalarını sağlar.
Panik Yerine Soğukkanlı Dürtülerle Hareket Etmek: DEHB’li bireyler, sakin anlarda yeterli uyaran olmaması sebebiyle geçmiş ve geleceğe yönelik düşünceler arasında kaybolabilirken; kriz anlarında bir çok uyaran olması sebebiyle, sürekli aktif olan “hayatta kalma” refleksleri devreye girer ve bu refleksler, çevredeki kaos içinde panik yapmadan harekete geçmelerine olanak tanır.
DEHB ve Kriz Anlarında Liderlik Yeteneği
DEHB (ADHD) bireyden bireye farklı şekillerde görülse de, kriz anlarında liderlik ve çözüm odaklı düşünme becerisi pek çok bireyde ortak bir yetenek olarak ortaya çıkar. Bunun nedenlerinden biri, kriz ortamlarının DEHB’li bireyler için “uyarıcı” olmasıdır. Beyin, adrenalinin artışıyla birlikte hiperfokusa geçer ve normalde zorlandıkları düzen ve organizasyon konularında bile olağanüstü bir performans sergileyebilirler.
Bu yüzden, DEHB’li bireyler genellikle kriz ortamı gerektiren mesleklerde öne çıkar. Şu mesleklerdeki başarıları, bu yeteneğini doğrular niteliktedir:
Extreme sporlar: Yüksek risk barındıran ve anı yaşama gerektiren durumları, adrenalinin hızlıca devreye girmesiyle yönetirler.
Askerlik ve Polislik: Kriz anlarında hızlı karar verme ve çözüm odaklı çalışma becerileriyle dikkat çekerler.
İtfaiye ve Arama Kurtarma: Planlama yerine, anı kurtarmaya yönelik hareket etme becerisi bu mesleklerde öne çıkar.
Acil Müdahale ve Paramediklik: Hızlı karar almayı ve yoğun şartlarda çalışmayı gerektiren bu meslekler, DEHB’li bireylerin özelliklerine uyum sağlar.
DEHB’li Bireylerin Kendi Krizlerini Yaratma Mekanizması
Kriz anlarında öne çıkan bu beceri, bazen DEHB’li bireylerin kendi kriz ortamlarını yaratmalarına da neden olabilir. Çoğu DEHB’li birey, görevlerini son ana kadar erteleyerek kendilerine bir “kriz” yaratır. Ancak bu kriz, onların odaklanma yeteneklerini maksimize eder ve süreç içinde en iyi sonuçları elde etmelerine yardımcı olabilir.
Bu davranış kalıbı, özellikle akademik ve profesyonel hayatta sıkça görülür. Erteleme alışkanlığı ile son dakikada yoğun şekilde çalışmak, onların çoğu zaman “beklenmedik başarılar” elde etmelerine olanak tanır.
DEHB’nin Avantajlarını Kabul Etmek
DEHB, çoğu birey için zorlu bir yolculuk anlamına gelirken, kabul edildiğinde büyük avantajları olan bir yetenek havuzunu da beraberinde getirir. Bu farklılığı anlamak ve ona uygun bir yaşam tarzı benimsemek, DEHB’li bireylerin potansiyellerini tam anlamıyla ortaya çıkarmalarına yardımcı olur. Bu konuda farkındalığınızı arttırmak için davranışsal terapi uzmanlarıyla veya bir DEHB(ADHD) koçundan destek alabilirsiniz.
Sonuç
DEHB’li bireylerin kriz anlarındaki özel becerileri, doğuştan gelen hayatta kalma dürtülerine ve farklı bir zihin yapısına dayanır. Bu farklılığı anlamak ve kabul etmek, bireylerin sadece kendi yaşamlarında değil, toplumsal alanlarda da ne kadar değerli olduklarını gösterir. DEHB, korkulacak bir eksiklik değil, doğru yönetildiğinde büyük potansiyel taşıyan bir gücün ta kendisidir.
