Merhaba! Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan 40’lı yaşlara gelmiş bir birey olarak, size biraz Yetişkinlerde DEHB(ADHD)’den bahsetmek istiyorum.
Türkiye’de herkes dikkat eksikliği veya hiperaktive bozukluğu olarak ayrı ayrı bile dile getirse ve sadece normal bir durummuş gibi bahsetse de aslında konu tam olarak öyle değil. “Peki tam olarak ne?” diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Aslında standart bir açıklaması ya da grip/nezle gibi basitçe teşhis edilebilecek bir şey değil bu. Her bireyin ailesel ve çevresel olarak maruz kaldığı öğelere bağlı olarak farklı şekilde yaşadığı bir şey. Zaten bu bir hastalık da değil. Bu bir farklılık. Gelin şimdi Yetişkinlerde DEHB hakkında sorulan başlıca soruları ve cevaplarını içeriden bir bakış açısıyla inceleyelim.
Türkiye’de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Farkındalığı
Yukarıda açıkladığım sebepler nedeniyle DEHB(ADHD), tüm detayları ve etkileriyle birlikte tespit edilmesi veya anlaşılması oldukça zor. Bu yüzden 40’lı yaşlara gelene kadar yaşadıklarım, hissettiklerim, fark ettiklerim ve deneyimlediklerimden yola çıkarak bu konuda ülkemizdeki farkındalığı arttırmak için çabalıyorum.
Yapılan araştırmalara baktığımızda, İstanbul Gelişim Üniversitesi’nden Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Canan Tanıdır, 2021’de yayınlanan bir yazıda “Dünya üzerinde yüzde 5 ila 10 arasında görülüyor. Türkiye’de yapılan çalışmada da yüzde 13 oranında görüldü.” diye belirtmiş. Türkiye Psikiyatri Derneği ise yayınladığı bir makalede nüfusa dağılımın “çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve erişkinlikte % 4” olarak bildirildiğinden bahsetmiş. Tabi ki bunun sadece teşhisi konan bireyler olduğunu unutmayalım. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nu basitçe tembellik, isteksizlik, dikkatsizlik olarak yorumlayan ya da algılayan binlerce insan var.
DEHB Genetik Midir?
Evet, DEHB genetik olabilir. Genellikle aileden birinde varsa, sizde de olma ihtimali yüksektir. Örneğin, ailedeki “enerjik” ya da “dalgın” kişilere bir bakın. Belki de onların yaşadığı şey aslında DEHB’dir. Genetik faktörler dışında, beynin dopamin üretimi ve iletimi de önemli bir rol oynuyor. Dopamin, motivasyon, ödül hissi ve dikkatle ilgili bir nörotransmitterdir. DEHB’lilerin beyninde dopamin eksikliği olabiliyor, bu da dikkat dağınıklığı ve motivasyon kaybına yol açıyor.
Ancak, sadece genetik değil. Çevresel faktörler de önemli. Stresli bir yaşam, travmalar ya da erken dönemde yaşanan olumsuzluklar, DEHB belirtilerini artırabilir. Benim için de stresli dönemler, odaklanma sorunlarını daha da belirgin hale getiriyor.
Yetişkin Kadınlarda DEHB Nasıl Anlaşılır?
Yetişkin kadınlarda DEHB(ADHD)’nin teşhisi, erkeklere göre daha zor olabilir. Çünkü kadınlar, toplumsal beklentiler nedeniyle DEHB belirtilerini maskeleme eğilimindedir. Daha çok dikkat eksikliği ön plandadır ve hiperaktivite genellikle içsel huzursuzluk şeklinde ortaya çıkar. Örneğin, zihninizde sürekli konuşan bir iç ses varsa ya da her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşünmekten yoruluyorsanız, bu DEHB olabilir.
Kadınlar ayrıca duygusal dalgalanmalar, unutkanlık ve organize olamama gibi sorunlar yaşayabilir. Sürekli “daha düzenli olmalıyım” ya da “neden hiçbir şeyi zamanında yapamıyorum” diye düşünüyorsanız, bu belirtiler üzerinde durmaya değer. Benim de sıkça yaşadığım bir durum bu; her şeyi yapmaya çalışırken hiçbir şeyi tam anlamıyla bitirememe hissi oldukça yorucu olabiliyor.
Yetişkin Erkeklerde DEHB Nasıl Anlaşılır?
Yetişkin erkeklerde DEHB(ADHD) genellikle daha “görünür” belirtilerle ortaya çıkar. Dürtüsellik ve hiperaktivite, erkeklerde daha belirgin olabilir. Örneğin, sürekli hareket halinde olmak, yerinde duramamak ya da düşünmeden karar vermek sık karşılaşılan belirtilerdir.
Bir erkek olarak, dikkatinizi sürekli çeken şeyler arasında gidip gelirken işleri tamamlamakta zorlanıyorsanız, bu DEHB belirtisi olabilir. Ayrıca, sabırsızlık, ani tepkiler ve plan yapma konusunda zorlanmak da diğer yaygın semptomlar arasında yer alır. Benim için de planlama en büyük zorluklardan biri. Haftalık bir plan yaparım ama çoğu zaman ikinci günden saparım.
DEHB’nin Yetişkinlikte Dezavantajları Nelerdir?
Yetişkinlerde DEHB(ADHD) çocuk veya ergenlere göre hayatı daha fazla zorlaştırabiliyor. Özellikle iş hayatı ve sosyal yaşamda bazı zorluklarla karşılaşmak mümkün. Başlıca dezavantajları şöyle sıralayabiliriz:
- Dikkat dağınıklığı: Önemli toplantılarda ya da projelerde odaklanamamak. Dinlerken başka şeyler düşünmek, sonra “Ne dediler?” diye kendine sormak.
- Zaman yönetimi sorunları: Her şeyi son ana bırakmak ya da sürekli geç kalmak. Zamanı planlamak bizim için ayrı bir mücadele.
- Unutkanlık: Randevuları, önemli tarihleri ya da günlük işleri unutmak. Not almak işe yarasa da, bazen not almayı bile unutuyorum!
- Dürtüsellik: Ani kararlar verip pişman olmak. Mesela, bir anda tatil planı yapıp sonra nasıl gideceğinizi düşünmek gibi.
- Organize olamama: Çalışma masasında biriken kağıtlar, dolapta karışık dosyalar… Dağınıklık, genellikle hayatımızın bir parçası oluyor.
Yetişkinlerde DEHB(ADHD)’nin bu dezavantajları bazen can sıkıcı olabilir. Ancak doğru stratejilerle bunları yönetmek mümkün. Ben de sürekli kendime hatırlatıcılar koyarak ve küçük hedeflerle ilerleyerek işleri daha düzenli hale getirmeye çalışıyorum.
DEHB’nin Yetişkinlikte Avantajları Nelerdir?
Her şey dezavantaj değil! Yetişkinlerde DEHB(ADHD)’nin bazı harika avantajları da var. Yaratıcılık, hızlı düşünme ve problem çözme gibi konularda DEHB’liler oldukça başarılı olabilir. İşte bu durumun avantajları:
- Yaratıcılık: DEHB’liler genelde farklı düşünme yeteneğine sahiptir. Sıradan çözümler yerine orijinal fikirler üretmek bizim işimiz! Bir sorun olduğunda, herkesin baktığı yerden değil, daha farklı bir açıdan bakabiliyoruz.
- Hızlı düşünme: Beynimiz sürekli çalıştığı için kriz anlarında hızlı karar verebiliyoruz.
- Enerji: Evet, enerji bazen yorucu olabilir ama doğru yönlendirildiğinde harika işler çıkarabilirsiniz. Örneğin, bir projeye odaklandığımda saatlerce yorulmadan çalışabiliyorum.
- Tutku: Sevdiğimiz bir konuya odaklandığımızda inanılmaz bir şekilde derinleşebiliyoruz. Bu “hiper odaklanma” dediğimiz şey, bazen büyük avantaj sağlayabiliyor.
- Empati: Yaşadığımız zorluklar sayesinde, başkalarına karşı daha duyarlı olabiliyoruz. Özellikle benzer sorunlar yaşayanlara destek olmak konusunda daha anlayışlıyız.
Unutmamak lazım Yetişkinlerde DEHB(ADHD) bazen zorluklarla dolu olsa da, hayatı daha renkli ve heyecanlı kılıyor. Önemli olan, bu enerjiyi doğru yönlendirmek ve kendimize uygun yöntemler geliştirmek.
DEHB ile Başa Çıkma Stratejileri
Yetişkinlerde DEHB(ADHD)’yi yönetmek, hayatınızı daha kolay hale getirebilir. İşte bazı öneriler:
- Plan yapın: Haftalık ya da günlük planlar oluşturun. Ajanda ya da dijital hatırlatıcılar kullanmak işinizi kolaylaştırabilir.
- Küçük hedefler belirleyin: Büyük işleri parçalara ayırarak daha yönetilebilir hale getirin.
- Dış destek alın: Bir koç ya da terapistle çalışmak, hem motivasyonu artırabilir hem de yol gösterici olabilir.
- Egzersiz yapın: Fiziksel aktivite, beynin dopamin seviyelerini artırarak odaklanmayı kolaylaştırabilir.
- Mola vermeyi unutmayın: Uzun süreli odaklanma bizim için zor olabilir. Kısa molalar vererek enerjinizi tazeleyin.
Sonuç
DEHB’li olmak bazen zorlayıcı olsa da, kesinlikle bir “engel” değil. Kendinizi tanıyıp, güçlü yanlarınızı keşfederek bu durumu avantaja çevirebilirsiniz. Unutmayın, dünyaya farklı bir bakış açısı sunuyorsunuz ve bu değerli! Kendinize iyi bakın, enerjinizi doğru yerlere yönlendirin ve hayatın tadını çıkarın.
